साडीपुराण

"अरे, जरा पुढे हो, मला त्या नवरीनं नेसलेली‌ साडी‌ पहायची‌ आहे, पिवळ्या रंगाला जांभळे काठ असलेली", माझी बायको मला पुढे ढकलत होती. एका लग्नात आम्ही‌ अगदी‌ ऐन मुहुर्ताला पोचलो होतो. त्यामुळे कार्यालयाच्या दारातून अनेक जणांच्या खांद्यांवरून लांब व्यासपीठावर उभ्या असलेल्या वधुवरांना, टाचा उंचावून पाहण्याचा प्रयत्न चालू‌ होता. पुढे मुंगीलाही‌ शिरायला जागा नव्हती. माणसं‌ दाटीवाटीनं‌ माणसं‌ उभी‌ होती.

"अगं, आपण त्यांना भेटायला जाऊ तेव्हा दिसेल ना तुला.", मी‌ समजुतीच्या स्वरात म्हणालो.
"तुम्हा नवऱ्यांना काही‌ कळत नाही‌ हेच खरं."‌, समस्त नवरे जातीचा उद्धार करून युगानुयुगे चालत आलेल्या संवादाची‌ नांदी‌ झाली. "लग्न लागल्यावर नवरी‌, ती‌ साडी‌ बदलणार नाही‌ का? मग भेटताना ती‌ मी‌ कशी‌ पाहू? आणि काय रे, आपल्या लग्नात मी‌ लग्नानंतर साडी‌ बदलली‌ होती‌, हे पण तुला आठवत नाही?". नेहमीची प्यादी चाल करून यायला लागली. पुढे होणं खरंच शक्य नव्हतं. माझ्या पुढे एका बाजूला काही‌ महिला आणि मुली‌ आपापल्या साड्या/पेहरावाबद्दल चर्चा करण्यात गुंग झाल्या होत्या. त्यांनी‌ नवरीची‌ साडी‌ 'बघून' घेतली‌ असावी‌ किंवा ते प्रयत्न सोडून दिले असावेत. माझी‌ पुढे होण्यासाठी‌ जागा द्यायची‌ विनंती‌ त्यांच्या कानावरून देखील गेली‌ नव्हती. दुसऱ्या बाजूला काही‌ पोक्त बायका इतर महिलांच्या साड्यांबद्दल बोलत (म्हणजे टीका करत) होत्या. त्यांची‌ आपापल्या साड्यांबद्दलची‌ चर्चा संपली असावी किंवा आपापल्या साड्यांवर टीका करणे शक्य नसल्याने, जास्त चविष्ट चर्चेकडे वळल्या असाव्यात. त्यांना विनंती‌ केल्यावर, 'हा कोण टिक्कोजीराव', अशा अर्थाच्या फक्त नजरांनी (काही चष्म्यातून, काही‌ चष्म्यावरून), मला नमवून आपल्या चर्चेत मश्गुल झाल्या. एक-दोन पुरूष जे माझ्या पुढे होते त्यांचं लक्ष बायकांकडे (आपापल्या) होतं. त्यांचं दु:ख माहित असल्यामुळे त्यांना माझ्या विनंतीकडे लक्ष देणी जमणार नाही हे मला कळलं. पुढे करण्यासारखं काही नसल्याने, मी माझ्यावरचा हल्ला परतवत म्हणालो, "पण समजा नाही‌ पाहिलीस साडी तर काही बिघडणार आहे का?". मी काहीतरी चुकीचं बोललो हे हिच्या चेहऱ्यावरून मला कळलं.
"परवा आमची‌ भिशी‌ आहे, तिथे बायकांनी‌ 'पाहिलीस का लग्नातली साडी' असं विचारलं, तर मी‌ काय उत्तर देऊ?", स्वरात जरा आता चीड डोकावू लागली‌ होती.
"सांग ना पाहिली म्हणून. हो म्हणायला काय जातंय तुझं?", मी.
"तेवढंच नसतं रे ते, ", आता चिडीची‌ जागा सहानुभूतीने घेतली. माझं अज्ञान दूर करण्याच्या हेतूने, अर्जुनाला ज्याप्रमाणे भर युद्धात कृष्णाने उपदेश केला, त्याप्रमाणे मला लग्नाच्या भर मांडवात उपदेश करण्यास सुरुवात केली.
"हा प्रश्न म्हणजे तर सुरुवात असते. पुढे त्या साडीचं एक एक अंग घेऊन त्यावर सविस्तर चर्चा होते." मला वाटत होतं, अंग झाकण्यासाठी‌ साडी नेसतात, पण साडीलाही‌ अनेक अंग असतात हे मला नवं होतं. "काठ कसे आहेत, पदर कसा आहे. साडीच्या मुख्य रंगाला ते जुळताहेत का? साडीवर बुट्टे कसे आहेत? नक्षी‌काम कसे आहे? साडीचा पोत कसा आहे?  इथून चर्चा सुरू होऊन, ती साडी नवरीला कशी‌ दिसते हा निष्कर्ष निघेपर्यंत ती‌ चर्चा रंगते. हा निष्कर्ष नकारात्मक असेल तर चर्चा जास्त रंगते. मग माणसाला शोभणाऱ्या साड्या कशा निवडाव्यात इथपासून ते त्या निदान शोभेल अशा कशा नेसाव्यात यावर सविस्तर आणि उदारपणे आपले अनुभव आणि विचार व्यक्त करून मगच चर्चा थांबते. एखादी पोक्त बाई जर असेल तर आमच्यावेळी‌ असं नव्हतं इथून सुरुवात होऊन मग त्यावेळच्या खऱ्या आणि काल्पनिक अनुभवांचा स्वतंत्र पाठ दिला जातो. याशिवाय भिशीतल्या पदार्थांना चव कशी येणार? आता मला सांग मी जर साडीच पाहिली नाही तर या चर्चेत मी‌ काय डोंबल भाग घेणारे. आणि नाही बोलता आलं तर काय तिथे शुंभासारखी‌ गप्प बसून राहू?"

माझ्या ज्ञानात बरीच भर पडली‌ होती. हिची‌ समस्या मला कळली होती पण तरीही मला फार काही‌ करण्यासारखे नसल्याने, मी केविलवाणा हसलो. हे आख्यान बहुतेक त्या पोक्त बायकांच्या कानावर पडले असावे, त्या कौतुकाने माझ्या बायकोकडे पाहत होत्या. शेवटी त्यांनीच थोडी जागा करून आम्हाला पुढे जाऊ दिले. थोड्या प्रयत्नाने ती नवरी‌ आणि तिने नेसलेली‌ साडी‌ दोन्हींचे संपूर्ण दर्शन झाले. हिचा जीव भांड्यात पडला.